ارز دیجیتال یا رمز ارز نوعی پول الکترونیکی است که برای انجام تراکنش‌ها به بانک یا موسسه مالی نیاز ندارد و می‌توان از آن برای خرید کالا، خدمات یا سرمایه‌گذاری استفاده کرد. تراکنش‌های ارزهای دیجیتال در یک سیستم به نام بلاکچین ثبت و تایید می‌شوند. بلاکچین در واقع یک دفتر کل دیجیتال و غیرقابل تغییر است که تمام دارایی‌ها و معاملات را به صورت شفاف و امن ثبت می‌کند.
اگر به دنیای ارزهای دیجیتال علاقه‌مند هستید و می‌خواهید بیشتر درباره آن‌ها بدانید، این مقاله به شما کمک می‌کند تا با نحوه کارکرد آن‌ها آشنا شوید و اطلاعات مفیدی که قبل از ورود به این بازار و سرمایه‌گذاری باید بدانید، در اختیارتان قرار می‌دهد.
در این مقاله می‌خوانید
ارز دیجیتال چیست؟
ارز دیجیتال یا رمز ارز یک سیستم پرداخت دیجیتال است که برای تایید تراکنش‌ها به بانک‌ها و موسسات مالی وابسته نیست. این سیستم همتا به همتا (P2P) است و به هر فردی در هر نقطه از جهان اجازه می‌دهد تا پرداخت‌ها را ارسال و دریافت کند. برخلاف پول فیزیکی که در دنیای واقعی جابه‌جا و مبادله می‌شود، پرداخت‌های ارز دیجیتال به صورت کاملا دیجیتالی و به عنوان ورودی‌هایی در یک پایگاه داده آنلاین ثبت می‌شوند که جزئیات تراکنش‌ها را توصیف می‌کنند. وقتی شما ارز دیجیتال انتقال می‌دهید، این تراکنش‌ها در یک دفتر کل عمومی ثبت می‌شوند.
نام “ارز دیجیتال” (Cryptocurrency) از اصل گرفته شده است که این سیستم از رمزنگاری برای تایید تراکنش‌ها استفاده می‌کند. این به معنای آن است که کدهای پیشرفته‌ای در ذخیره‌سازی و انتقال داده‌های ارز دیجیتال بین کیف‌پول‌ها و دفتر کل عمومی به کار می‌روند. هدف از رمزنگاری، تامین امنیت و ایمنی است.
اولین ارز دیجیتال، بیت‌کوین بود که در سال 2008 ایجاد شد و تا امروز همچنان شناخته‌شده‌ترین ارز دیجیتال است. در طول دهه گذشته، بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال مانند اتریوم، به عنوان جایگزین‌های دیجیتالی برای پول‌های فیزیکی، رشد چشمگیری داشته‌اند.
نکات مهم درباره ارزهای دیجیتال:
- ارز دیجیتال نوعی دارایی دیجیتالی است که بر روی شبکه‌ای گسترده از رایانه‌ها توزیع شده است. این ساختار غیرمتمرکز باعث می‌شود که ارزهای دیجیتال خارج از کنترل دولت‌ها و نهادهای مرکزی فعالیت کنند.
- برخی از کارشناسان معتقدند که بلاکچین و فناوری‌های مرتبط با آن می‌توانند صنایع مختلفی از جمله امور مالی و حقوقی را دگرگون کنند.
- از مزایای ارزهای دیجیتال می‌توان به ارزانتر و سریعتر بودن انتقال پول و همچنین سیستم‌های غیرمتمرکزی اشاره کرد که در صورت بروز مشکل در یک نقطه، از کار نمی‌افتند.
از معایب ارزهای دیجیتال می‌توان به نوسانات قیمتی، مصرف بالای انرژی برای فعالیت‌های استخراج و استفاده در فعالیت‌های مجرمانه اشاره کرد.
نحوه کارکرد ارزهای دیجیتال چگونه است؟
ارزهای دیجیتال با استفاده از فناوری‌ای به نام بلاکچین کنترل می‌شوند. درواقع یکی از مهمترین عوامل جذابیت و عملکرد بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال، فناوری بلاکچین است. همان‌طور که از نام آن پیداست، بلاکچین مجموعه‌ای از بلوک‌های اطلاعاتی متصل به یکدیگر در یک دفتر کل آنلاین است. هر بلوک شامل مجموعه‌ای از تراکنش‌ها است که به‌طور مستقل توسط اعتبارسنج‌های شبکه تایید شده‌اند.
هر بلوک جدیدی که ایجاد می‌شود، باید قبل از تایید نهایی بررسی شود. این فرآیند، جعل تاریخچه تراکنش‌ها را تقریبا غیرممکن می‌سازد. محتوای این دفتر کل آنلاین باید مورد تایید شبکه‌ای از گره‌های مستقل (رایانه‌هایی که دفتر کل را نگهداری می‌کنند) قرار گیرد.
معرفی انواع ارزهای دیجیتال
با توجه به تعداد بالای ارزهای دیجیتال موجود در بازار، شناخت انواع آن‌ها اهمیت زیادی دارد. دانستن اینکه یک رمزارز هدف مشخصی دارد یا نه، می‌تواند به شما در تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری کمک کند. معمولاً ارز دیجیتالی که کاربرد مشخصی دارد، ریسک کمتری نسبت به رمزارزی خواهد داشت که هیچ استفاده‌ای برای آن تعریف نشده است.
اکثر مواقع وقتی درباره انواع ارزهای دیجیتال صحبت می‌شود، فقط نام کوین‌ها شنیده می‌شود، اما نام کوین‌ها با نوع آن‌ها متفاوت است. در ادامه، برخی از انواع ارزهای دیجیتال به همراه نمونه‌هایی از توکن‌های مربوط به هر دسته آورده شده است:
- ارزهای دیجیتال پرداختی (Payment Cryptocurrency)
- توکن‌های کاربردی (Utility Tokens)
- استیبل کوین‌ها (Stablecoins)
- ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC – Central Bank Digital Currencies)
ارزهای دیجیتال پرداختی
یکی از مهمترین انواع ارزهای دیجیتال، ارزهای پرداختی هستند. بیت‌کوین، که احتمالا شناخته شده‌ترین ارز دیجیتال محسوب می‌شود، نخستین نمونه موفق از یک ارز پرداختی دیجیتال است. همان‌طور که از نام آن پیداست، هدف اصلی این ارزها تنها واسطه‌گری در تبادلات مالی نیست، بلکه به‌عنوان یک پول الکترونیکی طراحی شده‌اند تا انجام تراکنش‌ها را تسهیل کنند.
به‌طور کلی، ارزهای پرداختی به‌عنوان ارزهای عمومی شناخته می‌شوند و معمولا روی یک بلاکچین اختصاصی اجرا می‌شوند که صرفا برای پردازش تراکنش‌ها طراحی شده است. این بدان معناست که قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) و برنامه‌های غیرمتمرکز (DApps) روی این بلاک‌چین‌ها اجرا نمی‌شوند.
ویژگی مهم دیگر این ارزها، عرضه محدود آن‌هاست. این محدودیت باعث می‌شود که ماهیت آن‌ها ضد تورمی (Deflationary) باشد؛ به این معنا که با گذشت زمان و کاهش تعداد کوین‌های قابل استخراج، انتظار می‌رود ارزش آن‌ها افزایش یابد.
نمونه‌هایی از ارزهای دیجیتال پرداختی:
- بیت‌کوین (Bitcoin – BTC)
- لایت‌کوین (Litecoin – LTC)
- مونرو (Monero – XMR)
- دوج‌کوین (Dogecoin – DOGE)
- بیت‌کوین کش (Bitcoin Cash – BCH)
توکن‌های کاربردی
دومین نوع اصلی ارزهای دیجیتال، توکن‌های کاربردی (Utility Tokens) هستند. این توکن‌ها در واقع دارایی‌های رمزنگاری‌شده‌ای هستند که روی یک بلاکچین دیگر اجرا می‌شوند. اتریوم (Ethereum) اولین بلاک‌چینی بود که این امکان را فراهم کرد تا سایر دارایی‌های دیجیتال بتوانند روی بلاکچین آن فعالیت کنند.
ویتالیک بوترین (Vitalik Buterin)، بنیان‌گذار اتریوم، این شبکه را به‌عنوان یک پول برنامه‌پذیر و متن‌باز طراحی کرد که از طریق آن، قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) و برنامه‌های غیرمتمرکز (DApps) بدون نیاز به نهادهای مالی و حقوقی سنتی قابل اجرا باشند.
یکی از تفاوت‌های اساسی بین توکن‌های کاربردی و ارزهای پرداختی مانند بیت‌کوین در این است که توکن‌های کاربردی معمولا سقف عرضه مشخصی ندارند. به‌عنوان مثال، اتر (ETH) که در شبکه اتریوم استفاده می‌شود، برخلاف بیت‌کوین، محدودیتی در تعداد عرضه ندارد. این ویژگی باعث می‌شود که اتر ذاتا تورمی (Inflationary) باشد، به این معنا که با افزایش تعداد توکن‌های در گردش، احتمال کاهش ارزش آن وجود دارد؛ مشابه پول‌های فیاتی که دولت‌ها بدون محدودیت چاپ می‌کنند.
هر توکن کاربردی برای یک هدف خاص در بلاکچین خود استفاده می‌شود که به آن موارد استفاده (Use Case) گفته می‌شود. به‌عنوان مثال، اتر (ETH) برای پرداخت هزینه‌های تراکنش در شبکه اتریوم، ثبت اطلاعات روی بلاکچین و خرید یا توسعه برنامه‌های غیرمتمرکز به کار می‌رود. در سال ۲۰۲۱، شبکه اتریوم تغییر مهمی را اجرا کرد که طی آن، بخشی از اتر در هر تراکنش سوزانده (Burned) می‌شود تا تعادل عرضه و تقاضای آن بهتر حفظ شود.
این دسته از توکن‌ها را گاهی توکن‌های زیرساختی (Infrastructure Tokens) نیز می‌نامند، زیرا نقشی کلیدی در عملکرد بلاک‌چین‌ها و اکوسیستم‌های غیرمتمرکز دارند.
استیبل کوین‌ها
با توجه به نوساناتی که در بسیاری از دارایی‌های دیجیتال وجود دارد، استیبل‌کوین‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که ارزش ثابتی را حفظ کنند. این ارزهای دیجیتال، اگرچه بر بستر بلاکچین ساخته شده‌اند، اما به یک یا چند ارز فیات (ارزهای رایج مانند دلار و یورو) متصل هستند و قابلیت تبدیل به آن‌ها را دارند. به همین دلیل، ارزش آن‌ها معمولا ثابت باقی می‌ماند و در برابر نوسانات قیمتی مقاوم‌تر هستند.
شرکتی که مدیریت این اتصال را بر عهده دارد، موظف است ذخایری را نگهداری کند تا ارزش این ارز دیجیتال را تضمین کند. این ثبات، استیبل‌کوین‌ها را برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال ابزاری برای پس‌انداز یا انجام تراکنش‌های مالی بدون نوسانات قیمتی هستند، جذاب می‌کند.
معروف‌ترین استیبل‌کوین، USDT متعلق به شرکت Tether است که از نظر ارزش بازار، پس از بیت‌کوین و اتریوم، در جایگاه سوم قرار دارد. USDT به دلار آمریکا متصل است، به این معنا که ارزش آن باید همواره برابر با ۱ دلار باقی بماند. این ثبات از طریق ذخیره‌سازی دارایی‌های معادل هر USDT در قالب پول نقد یا معادل‌های نقدی تضمین می‌شود.
دارندگان این استیبل‌کوین می‌توانند ارز فیات خود را به USDT تبدیل کرده یا برعکس، USDT خود را مستقیما به شرکت Tether Limited بدهند و در ازای آن ۱ دلار دریافت کنند. البته در این فرایند، مقداری کارمزد از مبلغ پرداختی کسر می‌شود. علاوه بر این، شرکت Tether برای کسب درآمد، بخشی از ذخایر نقدی خود را به شرکت‌ها وام می‌دهد.
با این حال، استیبل‌کوین‌ها تحت نظارت یا قوانین دولتی خاصی قرار ندارند. در ماه می ۲۰۲۲، یکی دیگر از استیبل‌کوین‌های معروف به نام TerraUSD به همراه رمز ارز وابسته به آن، Luna، سقوط کرد. قیمت TerraUSD از ۱ دلار به تنها ۱۱ سنت کاهش یافت.
مشکل اصلی TerraUSD این بود که به‌جای آنکه ذخایر خود را در قالب پول نقد یا دارایی‌های امن نگه دارد، از رمز ارز Luna به‌عنوان پشتوانه استفاده می‌کرد. در جریان سقوط آن در ماه می، قیمت Luna از بیش از ۸۰ دلار به کسری از یک سنت رسید. با افزایش درخواست کاربران برای فروش TerraUSD، این استیبل‌کوین اتصال خود را به دلار از دست داد.
درس مهم این اتفاق این است که پیش از خرید هر استیبل‌کوین، تحقیقات کافی انجام دهید، وایت‌پیپر آن را بررسی کنید و نحوه حفظ ذخایر آن را به‌طور کامل درک کنید.
ارزهای دیجیتال بانک مرکزی
ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) نوعی ارز دیجیتال است که توسط بانک‌های مرکزی کشورهای مختلف صادر می‌شود. این ارزها در قالب توکن یا به‌صورت ثبت الکترونیکی منتشر شده و به ارز ملی کشور یا منطقه صادرکننده متصل هستند.
از آنجایی که CBDC مستقیما توسط بانک‌های مرکزی صادر می‌شود، این نهادها کنترل و نظارت کامل بر آن را بر عهده دارند. در حال حاضر، پیاده‌سازی ارز دیجیتال بانک مرکزی در سیستم‌های مالی و سیاست‌های پولی بسیاری از کشورها همچنان در مراحل اولیه است، اما ممکن است در آینده به‌طور گسترده‌تری مورد استفاده قرار گیرد.
مشابه ارزهای دیجیتال، CBDC نیز بر پایه فناوری بلاکچین ساخته می‌شود که می‌تواند کارایی پرداخت‌ها را افزایش داده و هزینه‌های تراکنش را کاهش دهد. بااین‌حال، برخلاف ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیت‌کوین، CBDC کاملا تحت نظارت دولت صادرکننده است.
یکی از ویژگی‌های CBDC، انتشار در قالب توکن یا ثبت الکترونیکی مالکیت است که آن را از نظر ساختاری به بسیاری از ارزهای دیجیتال دیگر شبیه می‌کند. بااین‌حال، از آنجا که دولت‌ها به‌طور مستقیم بر CBDC نظارت دارند، دارندگان آن از مزایایی مانند غیرمتمرکز بودن، ناشناس ماندن و نبود سانسور محروم خواهند بود.
از آنجا که تراکنش‌های CBDC قابل پیگیری هستند، دولت‌ها می‌توانند مالیات و سایر هزینه‌های اقتصادی را بر اساس آن اعمال کنند. از سوی دیگر، در یک محیط اقتصادی و سیاسی باثبات، انتظار می‌رود ارزش CBDC در طول زمان حفظ شود یا دست‌کم مطابق با ارزش ارز فیزیکی پشتیبان خود حرکت کند.
علاوه بر پشتیبانی کامل دولت صادرکننده، خریداران CBDC دیگر نگرانی‌هایی مانند کلاهبرداری و سوء استفاده، که در بسیاری از ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مشاهده می‌شود، نخواهند داشت.
آیا سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال ایمن است؟
ارزهای دیجیتال به دلیل ضررهای بالای سرمایه‌گذاران ناشی از کلاهبرداری‌ها، هک‌ها، باگ‌ها و نوسانات شدید، به‌عنوان سرمایه‌گذاری‌های ناپایدار شناخته شده‌اند. هرچند فناوری رمزنگاری و بلاکچین در ذات خود امن هستند، اما پیچیدگی فنی در استفاده و ذخیره دارایی‌های دیجیتال می‌تواند چالشی جدی برای کاربران تازه‌وارد باشد.
علاوه بر ریسک‌های بازار که با دارایی‌های سفته‌بازانه همراه است، سرمایه‌گذاران در ارزهای دیجیتال باید از خطرات زیر نیز آگاه باشند:
- ریسک کاربری: برخلاف سیستم‌های مالی سنتی، در تراکنش‌های ارز دیجیتال هیچ راهی برای لغو یا بازگرداندن یک تراکنش پس از ارسال آن وجود ندارد. بر اساس برخی تخمین‌ها، حدود یک‌پنجم از تمام بیت‌کوین‌های استخراج‌شده به دلیل فراموشی رمز عبور یا ارسال به آدرس‌های اشتباه، غیرقابل‌دسترسی شده‌اند.
- ریسک‌های قانونی: وضعیت قانونی برخی ارزهای دیجیتال در بسیاری از کشورها هنوز نامشخص است. برخی دولت‌ها تلاش می‌کنند تا آن‌ها را به‌عنوان اوراق بهادار، ارز یا ترکیبی از هر دو طبقه‌بندی کنند. اعمال مقررات سخت‌گیرانه می‌تواند فروش ارزهای دیجیتال را دشوار کرده و باعث کاهش گسترده قیمت‌ها در بازار شود.
- ریسک‌های شخص ثالث: بسیاری از سرمایه‌گذاران و کسب‌وکارها برای ذخیره ارزهای دیجیتال خود به صرافی‌ها یا دیگر متولیان مالی وابسته‌اند. در صورت سرقت یا از بین رفتن دارایی‌های این پلتفرم‌ها، سرمایه‌گذاران ممکن است تمام سرمایه خود را از دست بدهند.
- ریسک‌های مدیریتی: به دلیل نبود مقررات منسجم، سرمایه‌گذاران در برابر مدیریت‌های غیراخلاقی یا فریبکارانه محافظت چندانی ندارند. بسیاری از سرمایه‌گذاران، سرمایه‌های قابل‌توجهی را به دلیل عملکرد ناموفق تیم‌های مدیریتی از دست داده‌اند.
- ریسک‌های برنامه‌نویسی: بسیاری از پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری و وام‌دهی از قراردادهای هوشمند خودکار برای مدیریت وجوه کاربران استفاده می‌کنند. در صورت وجود باگ یا آسیب‌پذیری در این برنامه‌ها، سرمایه‌گذاران ممکن است دارایی خود را از دست بدهند.
- دستکاری بازار: دستکاری در بازار همچنان یک مشکل بزرگ در دنیای ارزهای دیجیتال است. افراد تاثیرگذار، سازمان‌ها و برخی صرافی‌ها گاهی با اقدامات غیراخلاقی در نوسانات قیمت‌ها نقش دارند.
با وجود این ریسک‌ها، ارزهای دیجیتال افزایش قیمت چشمگیری داشته‌اند و ارزش کل بازار آن‌ها به حدود ۲.۴ تریلیون دلار رسیده است. هرچند این دارایی‌ها ماهیت سفته‌بازانه دارند، اما برخی افراد با پذیرش این ریسک‌ها، ثروت‌های هنگفتی از سرمایه‌گذاری در مراحل اولیه ارزهای دیجیتال به دست آورده‌اند.
مزایا و معایب ارزهای دیجیتال
ارزهای دیجیتال با هدف ایجاد تحول در زیرساخت‌های مالی معرفی شدند. بااین‌حال، مانند هر تغییر بزرگ دیگری، این تحول با مزایا و معایبی همراه هستند. در جدول زیر می‌توانید مهمترین مزایا و معایب ارزهای دیجیتال را مشاهده کنید:
| مزایا | معایب |
| کاهش وابستگی به یک نهاد مرکزی | تراکنش‌ها به‌طور کامل ناشناس نیستند و قابل ردیابی‌اند |
| سهولت در انتقال وجوه بین افراد | امکان سوءاستفاده‌های مجرمانه |
| حذف واسطه‌های مالی | هزینه بالای مشارکت در شبکه و کسب درآمد |
| امکان کسب سود از سرمایه‌گذاری | مشکلات امنیتی در سیستم‌های خارج از بلاکچین (Off-chain) |
| تسهیل در انجام حواله‌های بین‌المللی | نوسانات شدید قیمت |
چالش‌های ارهای دیجیتال در ایران
ارزهای دیجیتال در ایران با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند که یکی از مهمترین آن‌ها، نبود قوانین و مقررات شفاف است. با توجه به ماهیت غیرمتمرکز و نوظهور این بازار، بسیاری از افراد و کسب‌وکارها در بلاتکلیفی قانونی به سر می‌برند. از یک سو، دولت ایران هنوز چارچوب مشخصی برای فعالیت‌های مرتبط با رمزارزها تدوین نکرده و از سوی دیگر، نهادهای نظارتی نسبت به استفاده از این دارایی‌ها هشدار می‌دهند.
این عدم شفافیت باعث شده است که برخی کسب‌وکارها نتوانند به‌طور رسمی از مزایای ارزهای دیجیتال بهره ببرند و کاربران نیز همواره با نگرانی‌هایی در مورد قانونی بودن معاملات خود مواجه باشند.
چالش دیگر، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات مربوط به دسترسی به صرافی‌های جهانی است. بسیاری از صرافی‌های معتبر بین‌المللی، به دلیل تحریم‌ها، خدماتی به کاربران ایرانی ارائه نمی‌دهند و این موضوع باعث شده است که افراد برای خرید و فروش رمزارزها مجبور به استفاده از پلتفرم‌های داخلی یا روش‌های غیررسمی شوند.
این مسئله علاوه بر افزایش ریسک کلاهبرداری و از دست رفتن سرمایه، نقدشوندگی دارایی‌ها را نیز کاهش داده است. همچنین، نوسانات شدید بازار ارزهای دیجیتال در کنار مشکلات اقتصادی داخلی، استفاده از این فناوری را برای بسیاری از مردم پرریسک کرده است.
منابع:
